Ngộ độc chì do tiếp xúc với sản phẩm có dư lượng chì quá cao là mối nguy đang rình rập người dân, đặc biệt là trẻ em

Khảo sát mới nhất của Viện Sức khỏe nghề nghiệp và Môi trường (Bộ Y tế) tại làng nghề Đông Mai, làng nghề duy nhất tái chế chì từ bình ắc-quy cũ (thuộc huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên), có đến 65% trong số hơn 300 trẻ em được kiểm tra đã nhiễm chì, bé bị nhiễm cao nhất là 64 mcg/dcl.

Tác hại từ ngậm đồ chơi pha chì

Chì là một kim loại mềm màu xám, ký hiệu hóa học là Pb. Đặc biệt, chì tạo nhiều hợp chất có màu sắc khác nhau (như muối chì cromat có màu vàng rất đẹp) nên thường được dùng trong pha sơn, kỹ nghệ thủy tinh, làm chất màu cho đồ gốm... Chính được dùng đa dạng như vậy nên nếu không có biện pháp xử lý an toàn thì chì có thể gây ngộ độc. Từ lâu, trong ngành dược đã xảy ra tai biến ngộ độc chì do bào chế dịch truyền natri clorid đẳng trương (thường gọi là nước biển dùng truyền dịch trong bệnh viện) đựng trong chai thủy tinh có pha chì (chì thôi ra làm hại người bệnh).

Đã từng xảy ra ngộ độc do trẻ ngậm đồ chơi có pha chì Ảnh: Hoàng Triều

Trong công tác kiểm nghiệm dược phẩm có quy định thuốc đưa ra sử dụng phải tuyệt đối không được chứa kim loại nặng mà chì và thủy ngân là điển hình. Từ lâu, cũng đã xảy ra ngộ độc do trẻ em ngậm đồ chơi có pha chì. Đặc biệt, ngộ độc chì kinh niên (còn gọi ngộ độc trường diễn) có thể xảy ra do: ăn các thực phẩm đóng hộp hàn bằng thiếc lẫn chì; uống nước dẫn qua đường ống pha chì; hít phải bụi chì và các hợp chất của nó trong những nhà máy sản xuất sơn, làm bình ắc-quy, mạ kim loại, khai thác chì và đúc chữ in bằng chì; nhân viên tiếp xúc với xăng dầu chứa Pb (được xem là chì hữu cơ). Nên lưu ý, chỉ cần hít thở không khí có nồng độ 5 m/lít chì hữu cơ là có thể tử vong.

Độc tính rất phức tạp

Người ta ghi nhận tiếp xúc lượng dư trên 200 mcg chì/ngày trong môi trường sẽ gây nguy hiểm cho hoạt động sống của con người. Còn nếu lượng dư khoảng 1 mg/ngày có thể gây ngộ độc chì kinh niên được cho là nguy hiểm nhất.

Về độc tính, các muối chì đều rất độc và độc tính của nó rất phức tạp. Khi vào cơ thể, chì tích lũy trong các mô nhiều mỡ như não, gan hoặc mô nhiều sừng như da, lông, tóc, móng. Chì có tác dụng gây hại lên các hệ thống men cơ bản, nhất là men hemosynthetase trong quá trình vận chuyển tổng hợp heme là chất tạo ra hemoglobin (tức huyết sắc tố tạo màu đỏ hồng cầu có nhiệm vụ cực kỳ quan trọng trong hô hấp). Nếu chì hiện diện trong máu trên 0,3 ppm sẽ ngăn cản quá trình ôxy hóa glucose tạo ra năng lượng duy trì sự sống, nhưng nếu hàm lượng này trên 0,8 ppm sẽ gây thiếu máu do thiếu hụt hemoglobin theo cơ chế vừa kể. Thiếu máu có thể xem là dấu hiệu đầu tiên trong nhiễm độc chì.

 Triệu chứng ngộ độc cấp chì

Khi uống phải muối chì sẽ xuất hiện một số dấu hiệu ngộ độc cấp như rát miệng, nôn, đau bụng, tiêu phân đen sau đó táo bón, có thể bị vô niệu do thận bị tổn thương, tăng urê huyết… Trường hợp ngộ độc chì trường diễn sẽ xuất hiện vành đen ở lợi miệng rất sớm, có thể có các dấu hiệu thần kinh như thay đổi tính tình, dễ cáu gắt, nhức đầu, hoang tưởng ảo giác. Để chẩn đoán ngộ độc chì trường diễn cần chú ý lượng chì có tự nhiên trong cơ thể: mức trung bình của chì trong máu 0,06 mg/100 ml, trong nước tiểu 24 giờ là 0,08 mg. Nếu hàm lượng chì có trong máu hoặc nước tiểu quá cao có nghĩa đã ngộ độc chì.

Để tránh nhiễm độc chì cần chú ý cải thiện điều kiện làm việc, giảm thiểu lượng bụi chì và hợp chất của nó xâm nhập cơ thể,  kiểm tra sức khỏe định kỳ cho công nhân tiếp xúc với chì 6 tháng/lần. Đặc biệt, các cơ quan quản lý chức năng cần thường xuyên kiểm tra dụng cụ dùng sinh hoạt (như cốc thủy tinh, đồ nhựa chén bát, đồ chơi trẻ em… có hình ảnh màu mè sặc sỡ) đang lưu hành xem có đạt tiêu chuẩn không.

Các bậc cha mẹ cần nâng cao ý thức bảo vệ trẻ khỏi bị nhiễm độc chất từ đồ chơi. Tốt nhất, không chọn đồ chơi sơn phủ màu sắc sặc sỡ, lòe loẹt, càng có nhiều màu sắc “bắt mắt” càng có nguy cơ chứa chất phủ là độc chất của chì. Riêng thuốc đông y cũng có những độc chất như trong thuốc tây y nên phải thật cẩn trọng khi sử dụng, tránh nghe lời truyền miệng, đồn đại về một toa thuốc, vị thuốc nào đó rồi tự tiện sử dụng lâu dài.

Báo động ngộ độc chì do dùng “thuốc cam”

Giữa năm 2011, Chi cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng thuộc Sở Khoa học và Công nghệ Lâm Đồng cho biết các mẫu cốc thủy tinh có nguồn gốc từ Trung Quốc mà đơn vị này kiểm tra đều có hàm lượng chì cao gấp hàng ngàn lần so với quy định cho phép.

Còn ở TP HCM, Chi cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng TP đã phát hiện trong sơn phủ đồ chơi cờ tướng của trẻ em chứa hàm lượng chì đến 835 mg/kg, trong khi giới hạn lớn nhất cho phép đối với độc chất này là 90 mg/kg (vượt ngưỡng đến hơn 9 lần). Ngày 4-11-2011, Bệnh viện Nhi trung ương có 4 trẻ dưới 1 tuổi bị ngộ độc nặng suýt nguy đến tính mạng do cha mẹ dùng một loại thuốc đông y gọi là “thuốc cam” để bôi chữa các vết viêm ở miệng. Sau đó, Bộ Y tế đã báo động ngộ độc chì do trẻ được cho dùng “thuốc cam” đang lan rộng.

Nguồn nld/PGS-TS Nguyễn Hữu Đức