Hiện trạng, năng lực hoạt động của các doanh nghiệp DVMT

Dịch vụ tư vấn , đào tạo cung cấp thông tin về môi trường: Theo số liệu điều tra, khảo sát tại 493 doanh nghiệp, tỷ lệ các doanh nghiệp thực hiện cung cấp dịch vụ tư vấn, đào tạo, cung cấp thông tin về môi trường chiếm 50%; trong đó doanh nghiệp nhà nước (các Công ty Cổ phần, Công ty TNHH mà Nhà nước chiếm vốn điều lệ chủ yếu) và các Trung tâm, Trường, Viện, đơn vị sự nghiệp chiếm 5,5%, doanh nghiệp cổ phần và tư nhân chiếm 94,2%, còn lại 0,3% là các doanh nghiệp khác, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Quy mô của các doanh nghiệp này chủ yếu là doanh nghiệp nhỏ với từ 10 đến 50 lao động và tổng vốn đăng ký kinh doanh từ 10-15 tỷ đồng (chiếm 58,5%), doanh nghiệp siêu nhỏ với dưới 10 lao động (chiếm 27,4%), doanh nghiệp quy mô vừa chỉ chiếm 14,1%.

Trong vòng 5 năm trở lại đây, do yêu cầu đầu vào đơn giản, chủ yếu là nguồn nhân lực có chuyên môn, mô hình gọn nhẹ, với số lượng nhân viên dưới 30 cùng với việc chưa có quy định cho việc cấp phép hoạt động của các công ty tư vấn dịch vụ môi trường nên số lượng các doanh nghiệp tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ môi trường này ngày càng nhiều. Có thể nói, các doanh nghiệp về tư vấn, đào tạo, cung cấp thông tin môi trường cơ bản đáp ứng được yêu cầu trên thực tế về mặt số lượng. Tuy nhiên, nhược điểm của các doanh nhiệp dịch vụ môi trường này là chất lượng dịch vụ cung cấp của nhiều đơn vị không cao, nhiều doanh nghiệp mượn tên các chuyên gia khi đấu thầu nhưng thực tế không huy động. Bản thân khách hàng không có năng lực đánh giá sản phẩm mà hoàn toàn phụ thuộc vào đơn vị cung cấp dịch vụ và các cơ quan phê duyệt. Hệ thống thẩm định, kiểm tra của nhà nước cũng còn mỏng, không rà soát được chất lượng sản phẩm; chưa có chế tài xử phạt đối với các trường hợp cung cấp dịch vụ kém chất lượng.

Dịch vụ quan trắc, phân tích môi trường: Đây là một thị trường có tính chất lâu đời gắn liền với lịch sử hình thành khoa học môi trường ở Việt Nam. Theo số liệu điều tra, khảo sát, tỷ lệ doanh nghiệp thực hiện cung cấp dịch vụ quan trắc và phân tích môi trường chiếm khoảng 20%, hầu hết các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ đều thuộc các nhóm đối tượng như: Trung tâm thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường (chiếm đa số), Trung tâm quan trắc thuộc viện chuyên ngành, Trung tâm nghiên cứu thuộc các trường đại học/viện nghiên cứu, một số Trung tâm quan trắc thuộc các dự án dài hạn (thường có yếu tố tài trợ nước ngoài). Do các quy định bắt buộc giám sát môi trường định kỳ đối với các cơ sở hoạt động nên nhu cầu của thị trường đối với dịch vụ quan trắc và phân tích môi trường tương đối lớn. Tuy nhiên, trong thực thế, chưa có chính sách của Nhà nước về việc hỗ trợ kinh phí cho việc thành lập các đơn vị quan trắc tại các khối doanh nghiệp tư nhân trong khi số vốn bỏ ra cho việc mua thiết bị phân tích là khá đắt. Vì vậy, số lượng các doanh nghiệp tư nhân tham gia vào việc cung cấp các dịch vụ quan trắc và phân tích môi trường còn rất hạn chế, hầu như vắng mặt trong khối cung cấp dịch vụ này.  Hiện nay, với sự tham gia tương đối đông đảo của các Trung tâm quan trắc, các Trường Đại học, các Viện Khoa học đã cơ bản đáp ứng được nhu cầu của thị trường đối với loại hình dịch vụ này. Tuy nhiên, đối với các tỉnh miền núi, vùng sâu vùng xa và một số địa phương còn gặp khó khăn trong cân đối kinh phí ngân sách thì việc đáp ứng các nhu cầu về quan trắc và phân tích môi trường vẫn gặp nhiều khó khăn một phần do Trung tâm quan trắc chưa đủ năng lực, trang thiết bị, trong khi các doanh nghiệp tư nhân, các đơn vị cung cấp dịch vụ này từ các thành phố lớn không mặn mà cung cấp dịch vụ hoặc nếu có thì chi phí tương đối cao.

Dịch vụ giám định về môi trường đối với máy móc, thiết bị, công nghệ, giám định thiệt hại về môi trường: Theo số liệu điều tra khảo sát tại 493 doanh nghiệp dịch vụ môi trường cho thấy các doanh nghiệp thực hiện dịch vụ giám định về môi trường đối với máy móc, thiết bị, công nghệ, giám định về môi trường chỉ chiếm 3%, trong đó chủ yếu các Viện, Trung tâm, đơn vị của Nhà nước. Tuy nhiên, các đơn vị này cũng mới chỉ cung cấp dịch vụ giám định thiệt hại về môi trường theo đơn đặt hàng  khi có xảy ra tranh chấp về môi trường trên cơ sở sử dụng đội ngũ chuyên gia trình độ cao, kinh nghiệm lâu năm hiện có. Hầu như chưa có đơn vị tư nhân nào tham gia cung cấp dịch vụ giám định về môi trường đối với máy móc, thiết bị, công nghệ do hiện nay chưa có hành lang pháp lý nào cho dịch vụ này.  (còn tiếp)

Nguyễn Gia Đễ