ĐMC là một công cụ được hi vọng giúp con người mang lại một cuộc sống tốt đẹp hơn mà không gây tác động đến môi trường sinh thái. Với các công cụ nghiên cứu cũng như sự nỗ lực lồng ghép các mục tiêu môi trường vào quá trình làm Chiến lược, Quy hoạch, Kế hoạch sẽ giúp cho việc thực hiện các mục tiêu về phát triển kinh tế cũng như bảo vệ môi trường được thuận lợi hơn.


Kể từ năm 1993, khi bộ luật Bảo vệ môi trường đầu tiên của Việt Nam được ban hành, các vấn đề môi trường trong phát triển kinh tế xã hội đã được quan tâm và xem xét. Hoạt động được đưa ra để quản lý và giảm thiểu tác động của một dự án cụ thể tới môi trường là: “Đánh giá Tác động Môi trường (ĐTM)”. Các dự án phải lập báo cáo ĐTM được quy định rõ ràng trong Luật bảo vệ môi trường. Sau 10 năm thực hiện Luật Bảo vệ Môi trường (1993), các nhà quản lý đã nhận ra ĐTM chỉ có thể quản lý môi trường ở cấp vi mô, không giải quyết được các vấn đề môi trường ở cấp độ vĩ mô. Chính vì vậy, trên thực tế môi trường vẫn bị ô nhiễm, suy thoái nghiêm trọng.

Năm 2005 khi Luật Bảo vệ Môi trường được sửa đổi người ta nghĩ tới việc ngăn chặn sự suy thoái môi trường ngay từ các bước lập Kế hoạnh, Quy hoạch, Chiến lược phát triển kinh tế xã hội trước khi chúng được cụ thể hoá thành các dự án cụ thể. Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 lần đầu tiên chúng ta đã có quy định về Đánh giá Môi trường Chiến lược (ĐMC) cho các Chiến lược, Quy hoạch và Kế hoạch (CQK) phát triển kinh tế xã hội. Theo đó các loại hình chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển lãnh thổ, phát triển ngành, khai thác và sử dụng tài nguyên thiên nhiên là đối tượng thực hiện đánh giá môi trường chiến lược.

ĐMC là một công cụ còn khá mới mẻ đối với thế giới và Việt nam. Trong giai đoạn vừa áp dụng, thử nghiệm, ở mỗi nước, mỗi tổ chức quốc tế, mỗi cách tiếp cận để tiến hành ĐMC có nhiều điểm khác nhau. Ở Việt Nam, ĐMC đang là sự quan tâm của các nhà khoa học, các nhà quản lý, các ngành trong những năm gần đây, theo quy định của Luật Bảo vệ Môi trường Việt Nam năm 2005 thì việc áp dụng thực hiện ĐMC bắt đầu từ ngày 01 tháng 7 năm 2006.

ĐMC là gì? Đánh giá môi trường chiến lược là việc phân tích và dự báo các tác động tiềm tàng của dự án chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển trước khi phê duyệt nhằm đảm bảo phát triển bền vững (Luật BVMT 2005, Chương I, điều 3, khoản 19).

ĐCM nhằm mục đích lồng ghép các vấn đề môi trường vào quá trình xây dựng Chiến lược, Quy hoạch, Kế hoạch (CKQ) và tạo điều kiện để việc ra quyết định được minh bạch và có sự tham gia.

Tại sao ĐMC quan trọng ? Vì các nhà ra quyết định phải xem xét nhiều hơn đến các tác động tích luỹ và lâu dài của các dự án khác nhau. ĐTM của các dự án là công cụ quan trọng nhưng chưa đủ để giải quyết một cách có hệ thống các tác động tích luỹ của các dự án. ĐMC đối với chiến lược, quy hoạch, kế hoạch có thể lột tả một cách có hiệu quả các tác động mang tính chiến lược và nó sẽ làm cho ĐTM ở cấp độ dự án được tăng cường và hợp lý hoá hơn.

ĐMC có thể làm được gì? ĐMC đưa ra một viễn cảnh xem xét liên ngành, đẩy mạnh được cách tiếp cận mang tính chiến lược và tổng hợp. Thảo luận về các phương án thay thế khác nhau trong sự lựa chọn vẫn còn để mở. Hỗ trợ cho quá trình ra quyết định chiến lược. Gắn kết được các vấn đề môi trường và các nguyên tắc của tính bền vững vào quá trình xây dựng chính sách và chiến lược, quy hoạch, kế hoạch.

Lợi ích và chi phí của ĐMC

ĐMC giảm chi phí do nó là công cụ để sớm loại bỏ được các dự án phát triển không khả thi mà sau đó có thể sẽ bị bác bỏ do các nguyên nhân về môi trường (mà trong quá trình lập CQK đòi hỏi nhiều nguồn lực và kinh phí để xây dựng chúng). Giúp cho chính phủ tiết kiệm được các chi phí liên quan đến việc giải quyết các vấn đề về môi trường ngay khi nó còn nằm trong c ác chiến lược, quy hoạch, kế hoạch..

ĐMC giúp tiết kiệm được thời gian do nó là một công cụ để sớm giải quyết được các xung đột. Nó làm giảm các rủi ro xảy ra do xung đột giữa các bên liên quan về môi trường và giảm được sự chậm trễ trong việc thực hiện các CKQ. Do nó hướng được trọng tâm (và có thể làm đơn giản hoá) cho công tác ĐTM đối với các dự án trong giai đoạn thực hiện quyết định chiến lược - điều này giúp tiết kiệm được thời gian cũng như chi phí.

ĐMC nâng cao được sự tin cậy của công chúng đối với quá trình xây dựng CQK và quá trình ra quyết định: Do nó tạo ra được những cơ hội để công chúng có thể đóng góp ý kiến cho quá trình xây dựng CQK. Nếu được thực hiện tốt, ĐMC có thể giúp huy động được sự hỗ trợ của các bên liên quan chủ chốt trong việc thực hiện các CKQ.

ĐMC nâng cao được chất lượng của việc ra quyết định của các CKQ: Do nó làm tăng cường được sự gắn kết giữa mục tiêu phát triển kinh tế trong quá trình xây dựng CQK và các vấn đề môi trường. Do nó tạo ra khả năng để chính phủ đạt được những mục tiêu về môi trường. Nó trợ giúp để chuyển đổi từng bước trong phát triển kinh tế theo hướng phát triển bền vững.

Chí phí cho ĐMC là khác nhau tuỳ thuộc vào bản chất của CQK. Ở Châu Âu, ĐMC có thể làm tăng thêm 5-10% tổng chi phí xây dựng CQK. Ở Việt Nam, quyết định 281/2007/QĐ-BKH ngày 26/3/2007 để xuất chi phí cho ĐMC có thể chiếm khoảng 2-3% tổng kinh phí của CQK (theo quy mô của dự án, cấp tỉnh cấp vùng, cấp quốc gia) quyết định này có thể sẽ được điều chỉnh trên cơ sở thảo luận với bộ TNMT và Bộ Tài Chính.

Việc tiến hành ĐMC theo kiểu lồng ghép hoàn toàn vào quá trình xây dựng CQK thường ít tốn kém hơn so với kiểu ĐMC theo sau (ĐMC được tiến hành sau khi đã có CQK)

Chi phí cho ĐMC không phải bất biến: Chi phí chủ yếu cho ĐMC là chi phí ở giai đoạn đầu áp dụng ĐMC khi phải đi tìm các cách tiếp cận và phương pháp tiến hành. Các ĐMC tiếp theo có thể dựa trên kinh nghiệm đã có và chi phí cho chúng thường được giảm đi nhiều hơn. Chi phí tiếp tục giảm đi nữa khi các ĐMC mới có thể sử dụng được những thông tin từ các ĐMC trước đó hoặc các ĐMC liên quan. Những ĐMC này có thể dựa trên đánh giá trước đó và chỉ cần bổ sung chúng bằng những số liệu phân tích cần thiêt.

ĐMC là một công cụ được hi vọng giúp con người mang lại một cuộc sống tốt đẹp hơn mà không gây tác động đến môi trường sinh thái. Với các công cụ nghiên cứu cũng như sự nỗ lực lồng ghép các mục tiêu môi trường vào quá trình làm Chiến lược, Quy hoạch, Kế hoạch sẽ giúp cho việc thực hiện các mục tiêu về phát triển kinh tế cũng như bảo vệ môi trường được thuận lợi hơn. Với một chí phí nhỏ, mang lại một lợi ích lớn, ĐMC đang dần dần chứng tỏ đây là một công cụ hữu dụng nếu được sự quan tâm thích đáng của những người làm Chiến lược, Quy hoạch, Kế hoạch.